Jardunaldiak eta albisteak

Hiztegia


Terminoa

amaieran % erantsi

Terminoaren hizkuntza


Arloa


Hemen bilatu:



imprimir página

Nola erabili

  • Kontsultatzeko modua aukeratu: Terminoak, Irudiak, Artikuluak edo Unitateak.
  • % karakterea erabili edozertarako karakteretzat (esaterako, %energia%, energia hitza duten termino guztiak aurkitzeko).
  • Hizkuntza zerrendan, terminoa bilatzeko hizkuntza aukeratu: euskara, ingelesa, gaztelania edo frantsesa.
  • Arloa zerrendan, arlo jakin batera mugatu dezakezu bilaketa.
  • Terminoetan edo Definizioetan aukeren bidez, bilaketa terminoen zerrendan edo kontzeptuen definizioetan egin dezakezu.
  • Bilatutako terminoak adiera bat baino gehiago baditu, adierok bat bestearen atzetik erakusten dira, jakintza-arloaren arabera ordenaturik.
  • Irudiak aukeraren bidez, hiztegian dauden irudi guztiak ikus daitezke.
  • Artikuluak aukeraren bidez, hiztegian dauden artikulu entziklopedikoak zuzenean irakur daitezke.
  • Unitateak aukeraren bidez, SI sistemako unitateen taulak ikus daitezke.
  • Atzera egiteko edo aurreko leihora itzultzeko, nabigatzaile-leihoaren geziaren gainean klik egin behar dugu.

itzuli
Arloa

imprimir página

Arloa

imprimir página

Elhuyar

Erregaiak

Erregaiak, izenak berak dioenez, erretzen diren gaiak dira. Erretzea oxigenoarekin erreakzionatzea da, baina ez edonola. Burdina herdoiltzea ere burdinaren eta aireko oxigenoaren arteko erreakzioa da, baina ez dugu esaten burdina erretzen denik. Lehergaiak eztanda egiten duenean ere, oxigenoarekin erreakzionatzen du, baina ez dugu erretzen denik esaten, lehertzen dela edo eztanda egiten duela baizik. Beraz, erretzeaz edo errekuntzaz mintzatu ahal izateko, oso abiadura moteleko eta oso abiadura lasterreko erreakzioak bazter utzi behar ditugu (Ik. errekuntza).

Erregai batek oxigenoarekin erreakzionatzea oxidazio-erredukziozko erreakzioa da. Gai bat, erregaia, oxidatu egiten da eta bestea, erregarria, erreduzitu. Normalean, errekuntza aireko oxigenoarekin gertatzen da, alegia, erregaia ‘airean’ erretzen da. Oxigenorik edo airerik ezean, errekuntza ez da gertatzen edo, oxigenoa agortzen bada, gelditu egiten da. Jakina da erretzen ari den kandela edontziaz estaltzen badugu, halako batean itzali egiten dela, edontziak ixten duen barrunbeko oxigenoa kontsumitu egin delako. Batzuetan, errekuntza oxigeno hutsean edo oxigenoaz aberastu den airean egiten da.

Oxigenorik eza da, hain zuzen ere, espazio-ontzien edo denbora luzean urpean irautea nahi den itsaspeko militarren arazoa. Horrelakoetan, beste propultsio-iturri batzuk erabili behar dira. Suziri-motorretan, adibidez, elkartzean erreakzionatu eta bero-energia handia askatzen duten propergol izeneko gaiak erabiltzen dira (Ik. suziri-motor). Itsaspeko militarren kasuan, propultsio nuklearra erabiltzen da, horri esker itsaspekoak ez duelako azaleratu behar erregai konbentzionaleko motorrek behar luketen airearen bila. Horrekin nolabait lotuta, esan beharra dago energia nuklearraren alorrean ‘erregai nuklear’ terminoa erabiltzen dela erreaktore nuklearrean fisionatzen den materiala izendatzeko, nahiz erreakzio nuklearrek errekuntzarekin inolako zerikusirik ez duten.

Erregaiak erretzean, molekulen lotura kimikoetan metaturik dagoen energia kimikoa bero-energia bihurtzen da, errekuntza erreakzio exotermikoa delako. Askatzen den bero-energia hiru era nagusitan erabil daiteke:

  • Bero-energia bera zuzenean erabiltzea: berokuntzan

  • Energia mekaniko bihurtzea: motorretan, dela barne-errekuntzako aldizkako motorretan dela erreakzio-motorretan

  • Lehenik energia mekaniko bihurtzea (turbinan) eta gero elektrizitatea ekoiztea (sorgailuan). Horretarako bi modu nagusi daude: bata, errekuntzaren beroa ur-lurruna sortzeko erabili (galdaran) eta gero lurruna lurrun-turbina birarazteko erabiltzea; bestea, errekuntza-gasek zuzenean gas-turbinari eragitea (gas naturala erabiltzen da normalean horretarako)

grafikoak1

erregaien erabilera

Erregai baten ezaugarri garrantzitsuenetakoa berotze-ahalmena da. Parametro honek erregaiaren masa- edo bolumen-unitateko erretzean askatzen den bero-kantitatea neurtzen du (Ik. berotze-ahalmen). Esan gabe doa, berotze-ahalmen handiko erregaiak dira, energia-ekoizpenaren ikuspegitik, interesgarrienak.

grafikoak2

berotze-ahalmenak

Erregai-motak

Erregai erabilienak, ia erabiltzen diren bakarrak esan genezake, karbonodun gaiak dira. Organikoak eta ez-organikoak izan daitezke. Erregaiak irizpide askoren arabera sailka daitezke. Ondoko taulan erregaiak solido, likido ala gasak diren eta naturan diren eran ala horietatik artifizialki lortu diren edo horiek erabiliz produzitu diren hartu da kontuan.

grafikoak3

erregai-motak

Taulako erregai batzuei erregai fosilak deritze. Harrikatza, petrolioa eta gas naturala dira. Erregai horiek jatorri biologikoa dute, landare-jatorria batez ere. Milioika urtetan gertatutako landare-metaketaren lurpeko aldaketa fisiko eta kimiko konplexu eta luzeen emaitza dira. Gaur egun, erregai fosilak dira Lurrean kontsumitzen den energiaren iturri nagusia, bere horretan zein, petrolioaren kasuan, fintzearen bidez bereizten diren osagaiak errez. Erregai hauek, ordea, bi arazo dituzte: lehena, energia-iturri berriztaezinak dira; bigarrena, erretzean eratzen diren gasek ingurumen-arazoak sortzen dituzte, dela berotegi-efektukoak direlako, dela poluitzaileak direlako (Ik. energia-iturri; gas natural; harrikatz; petrolio).

Hori dela eta, horrelako arazorik ez duten, edo hein txikiagoan behintzat duten erregaiak garatzeko hainbat saio egin dira. Gas gutxiago eta ez hain kaltegarriak aireratzen dituzten erregaiak izendatzeko erregai garbi terminoa sortu da (Ik. erregai garbi). Definizio hau lausoa izan daiteke batzuetan, maiz definizio konparatiboa izaten baita. Askorentzat, gas naturala erregai garbia da, baina horretarako harrikatzarekin, gasolioarekin edo fuel-olioarekin konparatu behar da; azken finean, gas naturalaren errekuntzan ere berotegi-efektuko gasa den karbono dioxidoa aireratzen da, baina egia da sufre-dioxidorik eta konposatu organiko lurrunkorrik ez dagoela emisioetan. Bioerregaiak ere garbitzat jo ohi dira, baina karbono dioxidoari dagokiola, lehengo kontu berean gaude.

Bestetik, garraioaren alorrean, petroliotik ateratzen diren erregaiak (gasolina, kerosenoa eta gasolioa) dira erabilienak. Kantitate adierazgarrietan kontsumitzen diren bakarrak horrelakoak direla esan daiteke. Lehen aipatu ditugun arazoengatik (berriztaezinak izatea eta ingurumen-inpaktua izatea), horien ordez beste erregai batzuk erabiltzea proposatu da eta hainbat ikerketa- eta produkzio-saio egin dira horretarantz jotzeko. Petroliotik ateratako erregaien ordezko izan litezkeen horiei erregai alternatiboak deritze (Ik. erregai alternatibo). Asko lehen aipatu ditugun erregai garbien multzokoak dira eta askotan bi terminook, erregai garbi eta erregai alternatibo, baliokidetzat jotzen du hainbatek. Dena den, zentzu hertsian, eta hemen eman dugun definizioaren arabera, erregai bat garbitzat jotzerakoan erretzean aireratzen dituen emisioak hartzen dira kontuan; erregai alternatiboa definitzean, ostera, petroliotik ez eratorria izatea da irizpidea. Ñabardura hauek alde batera utzita, ingurumen-inpaktuaren aldetik eta garapen jasangarriaren ikuspegitik ohikoak baino erregai egokiagoak direnak hasi dira erabiltzen hainbat alorretan. Esaterako, harrikatza edo fuel-olioa erre beharrean gas naturala erretzen duten zentral termikoak ugaritzen hasi dira. Garraioaren alorrean, berriz, oztopoak handiagoak dira. Lehen esan bezala, petroliotik eratorritako produktuak dira barne-errekuntzako edo erreakzio-motorretan gehien erabiltzen direnak eta hainbat saio egin dira bestelako erregaiak erabiltzeko. Horien artean, aipagarrienak energia-iturritzat bioerregaiak, gas natural konprimatua eta elektrizitatea darabiltzaten ibilgailu alternatiboak dira (Ik. bioerregai; gas natural; ibilgailu elektriko).

Elhuyar

itzuli

Energia Hiztegia

imprimir página

Kontsulta-interfazearen egitura

Energia Hiztegia kontsultatzeko interfazeak bi atal ditu: bilaketa atala, pantailaren ezekarraldean, eta bilaketaren emaitzak erakusteko atala (informazio-atala), eskuinean, pantailaren zati handiena hartzen duela.

Goialdeko fitxen bidez, hiztegiaren edukia kontsultatzeko modua aukera daiteke: Terminoak, Irudiak, Artikuluak eta Unitateak. Aukeratzen den fitxaren arabera, bilaketa-atalean aktibatzen diren aukerak aldatu egiten dira. Bilaketa-atalaren goialdean, eskuinean, inprimatzeko aukera ematen duen botoia dago.

Terminoak

Bilaketa nola egin

Bilaketa-atalaren goialdean, ezkerrean, bilatu nahi den terminoa edo termino-zatia idazteko laukia dago. % karakterea erabil daiteke edozertarako karakteretzat; horren bidez, karaktere-kate jakin bat duten terminoak bila daitezke. Esaterako, %energia% idatzita, energia hitza duten termino guztiak aurkituko dituzu.

Karaktere jakin batzuez hasten diren terminoak bilatu nahi badituzu, eta aldi bakoitzean amaieran % karakterea idatzi nahi ez baduzu, nahikoa da amaieran % erantsi aukera aktibatuta edukitzea, eta sistemak automatikoki erantsiko du % karakterea amaieran (aukera hori aktibatuta aurkituko duzu kontsulta-interfazean sartzen zarenean). Adibidez, energiaz hasten diren termino guztiak ikusi nahi izanez gero, nahikoa da bilaketa-laukian energia idaztea, amaieran % erantsi aukera markatuta dagoela. Gogoan izan marra ez dela kontuan hartzen terminoak ordenatzeko, baina bai zuriunea.

Hizkuntza goiburua duen zerrendaren bidez, terminoa bilatzeko hizkuntza aukeratu dezakezu: euskara, ingelesa, gaztelania edo frantsesa.

Arloa goiburua duen zerrendaren bidez, arlo jakin batera mugatu dezakezu bilaketa. Arlo bat aukeratu eta Terminoa bilatzeko laukia hutsik uzten baduzu, arlo horretako termino guztien zerrenda izango da emaitza.

Terminoetan edo Definizioetan aukeren bidez, bilaketa terminoen zerrendan edo kontzeptuen definizioetan egin dezakezu.

Hau bilatu nahi zenuen? atala: sistemak bilaketa-laukian idatzi duzuna hiztegian aurkitzen ez duenean, "Ez dago horrelako terminorik" mezua bistaratzen du emaitza-atalean.

Bilaketaren emaitza

Bilaketa bat egiten dugunean, jarritako baldintzak betetzen dituzten terminoen zerrenda bat izango da emaitza. Horietako batean klik eginez gero, hari dagokion edukia informazio-atalean bistaratzen da. Terminoa bera goian ezkerrean bistaratzen da; adiera bat baino gehiago baditu, adierok bat bestearen atzetik erakusten dira, jakintza-arloaren arabera ordenaturik.

Hau da adiera edo kontzeptu bakoitzak izan dezakeen informazioa:

  • Jakintza-arloa: kontzeptuari dagokion arloa.
  • Terminoaren sinonimoak: aurretik sin. laburdura dutela.
  • Definizioa: definizio bakoitza kontzeptu bakar baten azalpena da. Definizioetan, zenbait terminok esteka dute, dagokien sarrerara zuzenean joateko. Definizioaren arlo bereko edo gertuko arloetako terminoak izaten dira, eta hiztegian barrena nabigatzeko aukera ematen dute.
  • Definizioaren oharra: definizioaren argigarri edo osagarri den informazioa ematen dute, terminoen erabilerari edo eremu semantikoari buruzkoa bereziki.
  • Erdal terminoak: hiru erdaratako ordainak ematen dira, nazioarteko hizkuntza-laburdura aurretik dutela: ingelesa (en), gaztelania (es) eta frantsesa (fr). Hizkuntza bakoitzeko terminoak alfabetikoki ordenatuta daude, eta dagokien sarrerara joateko esteka dute.
  • Bidaltze-oharrak: Ikus baita atalaean erakusten dira. Eskaintzen diren terminoek esteka dute dagokien sarrerara joateko. Kontsultatzen ari den kontzeptuarekin erlazioa dute, edo haien definizio zein artikuluetan informazio osagarria aurkitu daiteke. Terminook ordena alfabetikoan daude.
  • Artikulua: kontzeptuak artikulu entziklopedikoa badu, Artikulua ikusi atala erakusten da, dagokion artikulura joateko estekarekin.
  • Terminoak edo dagokion artikuluak irudiak baditu, irudiok tamaina txikian agertzen dira Irudiak atalean; irudiaren oinean klik eginez, irudia benetako tamainan bistaratzen da.

Irudiak

Irudiak fitxaren bidez, hiztegian dauden irudi guztiak ikus daitezke, termino-bilaketan jardun gabe. Irudiak arloka kontsultatzeko aukera dago. Arlo bat aukeratuta, irudia edo irudiak dituzten arlo horretako terminoen zerrenda bistaratzen da ezkerrean. Horietako batean klik eginez, dagozkion irudiak tamaina txikian agertzen dira; gainean klik eginez, irudia benetako tamainan bistaratzen da. Hiztegian irudia edo irudiak dituzten termino guztiak zerrendatzea nahi izanez gero, aski da "Edozein" aukeratzea.

Artikuluak

Artikuluak fitxaren bidez, hiztegian dauden artikulu entziklopedikoak zuzenean irakur daitezke, termino-bilaketan jardun gabe. Artikuluak arloka kontsultatzeko aukera dago. Arlo bat aukeratuta, artikulua duten arlo horretako terminoen zerrenda bistaratzen da ezkerrean. Horietako batean klik eginez, artikulua bistaratzen da informazio-atalean. Hiztegian artikulua duten termino guztiak zerrendatzea nahi izanez gero, aski da "Edozein" aukeratzea.

Unitateak

Unitateak fitxaren bidez, SI sistemako unitateen taulak ikusteko aukera dago. Bilaketa-atalean, unitate-taulen zerrenda ageri da. Taularen gainean klik eginez, irudia tamaina handiagoan bistaratzen da.

Atzera nola egin

Edozein leihotan gaudela, atzera egiteko edo aurreko leihora itzultzeko, nabigatzaile-leihoaren geziaren gainean klik egin behar dugu.

aurkibidera

Lan taldea

Zuzendaritza:

  • Energiaren Euskal Erakundea (EEE)

Zuzendaritza teknikoa (Elhuyar):

  • Antton Gurrutxaga Hernaiz

Erredakzioa (Elhuyar):

  • Amaia Astobiza Uriarte
  • Antton Gurrutxaga Hernaiz

Artikulugileak:

  • Carlos Aguerre (Voith Siemens)
  • Francisco Albisu (Sener)
  • Jokin Aldazabal (Euskadi Irratia)
  • Bixente Alonso (Enerlan)
  • Iván Armentia (Amaiba)
  • Fernando Bengoetxea (Ekain Taldea)
  • Jesús Mª Blanco Ilzarbe (EHU, Bilboko Ingeniaritza Goi Eskola Teknikoa)
  • Fernando Cueva (Ikerlan)
  • Juan Jose Egia Renteria (EHU, Bilboko Ingeniaritza Goi Eskola Teknikoa)
  • Jose Mari Elortza (EHU, Donostiako Kimika Fakultatea)
  • Jose Ramon Etxebarria Bilbao (EHU)
  • Ricardo García San José (Factor 4 Ingenieros, S.L.)
  • Joan Andreu Larrañaga (EHU, Bilboko Ingeniaritza Goi Eskola Teknikoa)
  • Iraide López Ropero (EHU, Bilboko Ingeniaritza Goi Eskola Teknikoa)
  • Angel María Gutiérrez Terrón (Naturgas Energía Grupo, S.A.)
  • Martin Ibarra (EHU, Bilboko Industria eta Telekomunikazio Ingeniarien Goi Eskola Teknikoa)
  • Eneko Iriarte Avilés (Burgosko Unibertsitatea, Giza Eboluzioaren Laborategia)
  • Jaime de Landa Amezua (Iberdrola)
  • Álvaro Matauco Viana (Petronor)
  • Martin Olazar (EHU, Leioako Zientzia Fakultatea)
  • Víctor de la Peña Aranguren (EHU, Bilboko Ingeniaritza Goi Eskola Teknikoa)
  • Igor Peñalva Bengoa (EHU, Bilboko Ingeniaritza Goi Eskola Teknikoa)
  • Fernando Plazaola Muguruza (EHU, Leioako Zientzia eta Teknologia Fakultatea)
  • José Mª Sala Lizarraga (EHU, Bilboko Ingeniaritza Goi Eskola Teknikoa)
  • Juan Ignacio Unda

Hizkuntza-aholkulariak:

  • Jose Ramon Etxebarria Bilbao (UEU)
  • Iñaki Villar (EVE)

Hizkuntza-zuzentzaileak:

  • Ane Goenaga Unamuno
  • Alaitz Imaz Oiartzabal

Erredakzio-laguntzaileak (Elhuyar):

  • Alfontso Mujika Etxeberria
  • Iñaki Azkune Mendia

Esker onak:

  • EVEko teknikariak, Jesus Ugalde (EHU-Donostiako Kimika Falkultatea), Juan Romeo (Endesa), Ander Laresgoiti (Enerlan)

Diseinu informatikoa (Elhuyar):

  • Nahia Gelbentzu Gonzalez
  • Pili Lizaso Murua
  • Mari Susperregi Indakoetxea

Irudigileak:

  • Rafa Serras
  • Joseba Leizeaga
  • Mari Karmen Urdangarin (Elhuyar)

Argitalpen elektronikoa:

  • Edurne Martinez Iraola (Eleka)
  • Trek Media

Kaixo, hitz egingo dugu?

Hauxe da Energiaren Euskal Erakundearen arreta-zerbitzua.