Hiztegia

Zentral nuklearra

Zentral nuklearra elektrizitatea sortzeko instalazio-mota bat da. Zentral nuklearretan, erreaktore nuklear batean elementu-espezie jakinen fisioan askatzen den bero-energia elektrizitate-sarera bidaltzeko moduko energia elektrikoa ekoizteko erabiltzen da. Bihurketa hori ez da zuzenean egiten: tartean bero-energia turbina batean energia mekaniko bihurtzen da, gero horrek sorgailu elektrikoari eragin diezaion. Zentralaren atal funtsezko eta bereizgarriena erreaktore nuklearra da; hain zuzen ere, zentral nuklear osoaren kostuaren % 10-20 bitartean erreaktoreari dagokio, eta, horrez gain, zentralaren diseinua bera ere horren araberakoa da, zentralaren kanpo-itxura, eraikinak etab. erreaktorearen ezaugarrien eta motaren araberakoak baitira.

Zentral nuklearren bi alderdi azpimarratuko ditugu, termino horrekin adieraz daitezkeen kontzeptuak argitzearren:

• Terminoaren adiera zabala hartuz, zentral nukleartzat har ditzakegu, halaber, erreaktore nuklearrean sorturiko energia ekoizpen elektrikorako erabiltzen ez duten instalazioak ere. Hauxe da, preseski, hiri-berokuntzarako energia sortzen duten zentral gutxi batzuen kasua, edo itsasontzien propultsio nuklearra lortzeko instalazioena; azken mota honetako ehunka instalazio daude, horietako gehienak gerraontzietan erabiliak. Litekeena da, etorkizunean, erreaktore nuklearrean sorturiko energia hidrogenoa ekoizteko ere erabiltzea.

• Bestalde, zentral nuklearra ere bada (edo zehatzago esanda, eraikitzen den egunean izango da) energia primarioa lortzeko nukleo arinen fusioz baliatzen den fusio-erreaktorea duena. Gero energia hori elektrizitate bihurtuko du.

Bi ñabardura horiek egin ondoren, jarraian zentral nuklear arruntei buruz mintzatuko gara; alegia, fisio-erreaktorea erabiliz elektrizitatea sortzen duten zentralei buruz. Bidenabar diogu ezen, zentral nuklearra aipatzean, era berean adieraz daitezkeela bai erreaktoreak, turbinak eta bestek osaturiko unitate bakoitza, zein kokaleku berean eraikita dauden mota horretako unitateen multzoa; horrela, bada, modu berean aipatzen dira Almaraz-ko zentral nuklearra, bi unitatekoa, zein Almaraz-1 eta Almaraz-2 zentral nuklearrak.

Osagai nagusiak

Zentral nuklear modernoen sistema eta osagai nagusiak honako hauek dira:

Erreaktorea

Erreaktorean, uranio- edo plutonio-espezie batzuen fisioa gertarazten da, eta, horren ondorioz, bero-kantitate handia askatzen da (Ik. erreaktore nuklear). Beroa zirkuitu primarioa deritzon hozte-zirkuituaren bidez ateratzen da erreaktoretik kanpora. Erreaktoreko erregaia zorro berezi batzuetan sartutako uranio edo plutoniozko barrak dira, eta barra horien guztien multzoak erreaktorearen gunea osatzen du. Gehienetan, zirkuitu primariotik dabilen fluidoak zirkuitu sekundario bateko fluidoari ematen dio beroa. Horretan, ura lurrundu egiten da, eta bertatik lurrun-turbinara bideratzen da. Bero-truke hori erreaktoretik hurbil dagoen lurrun-sorgailu batean (edo batzuetan) egiten da. Bestelako zentral nuklearrak ere badira; batzuetan, erreaktorean lurruna sortzen da, eta lurrun hori turbinara bideratzen da zuzenean; kasu gutxi batzuetan, hozgarri primario modura helioa edo karbono dioxidoa erabiltzen da, eta, erreaktorean oso tenperatura altua lortu ondoren, helioak zuzenean eragiten dio gas-turbina bati.

Eraikina eta konfinamendu-sistemak

Nahiz eta horretarako probabilitate oso txikia dagoen (gaur egun, urteko 10–6 baino txikiagotzat jotzen da), kontuan izan behar da hozte-sistema apurtu egin daitekeela, eta, ondorioz, hozte-funtzio horrek huts egiteko arriskua sor dezakeela. Apurketa horrek gainberotzea sorraraz lezake, eta, horrek automatikoki erreaktorearen funtzionamendua geldiaraziko balu ere, gehiegizko berotzearen ondorioz erregaiaren zorroa (edo babes-estalkia) narriatu egin liteke. Hori gertatzera, oso erradioaktiboak diren fisio-produktuak zirkuitura pasatuko lirateke, eta hortik sistematik kanpora ere bai. Horrelako istripu bat gertatuta ere sistematik kanporako ihesa eragozteko, erreaktoreak eta zirkuitu primarioak osaturiko multzo osoa konfinamendu-egitura edo konfinamendu-eraikin deritzonaren barnean daude kokaturik. Zirkuitu primarioan izan daitekeen apurketa larriena gertatzean askaturiko energiaz sortuko litzatekeen presioari erabateko estankotasunez eusteko gai izateko dago diseinaturik eraikin hori. Zentral-mota batzuetan, eraikina txikiagoa izan daiteke edota betebehar txikiagoetarako diseina daiteke, apurketaz askaturiko energia horren parte garrantzitsua bizkor xurgatzeko gai diren sistemak edo gailuak baitituzte barnean. Esate baterako, ihesi doan hozgarria urmael baterantz bideratuz (presioa moteltzeko urmael deritzona, eta horretarako bereziki diseinaturik dagoena). Helburu bera lortzeko, bestelako sistemak edo gailuak ere badira.

Turbina-alternadore multzoa

Zentral termiko konbentzionaletan bezala, zentral nuklear gehienetan ere erreaktorean sorturiko energia presio handiko ur-lurrunaren eran iristen da lurrun-turbinara (oso gutxitan, erreaktorean sorturiko beroa gas baten laguntzaz —helioa edo karbono dioxidoa— ateratzen da, eta oso tenperatura altuan dagoen gas horrek gas-turbina elikatzen du). Batean zein bestean, turbinak alternadorea birarazten du, eta horrek kanpo-sarera bidaltzen den elektrizitatea sortzen du.

Diogun, bidenabar, ezen gaur egungo zentral nuklear gehienetan turbinetara iristen den lurrunaren ezaugarriak (70 bar inguruko presioa eta 290 C inguruko tenperatura) zentral termiko modernoetakoak baino apalagoak direla. Ondorioz, zentral nuklearretako osagai elektromekanikoen tamainak oso handiak dira zentral termikoetan daudenekin konparatuz, eta, gainera, etekin edo errendimendu orokorrak (hots, ekoitziriko energia elektrikoaren eta fisioan sorturiko energia termikoaren arteko zatidura) zentral termikoetakoak baino txikiagoak dira.

zentral nuklearra (PWR erreaktoreduna)

Kanpo-hoztea

Termodinamikaren legeek mugatzen dutenez, beroa energia elektriko bihurtzean beroaren parte bat baino ez da energia baliagarri izatera iristen. Gaur egungo zentral nuklearretan, lehenago errendimendu modura aipatutako frakzio edo parte hori 1/3 baliokoa da gutxi gorabehera. Gainerakoa kanpo-ingurunera doa. Zirkuitu irekiko hozte-sistemetan, bero-energia kondentsadorearenbarnetik zirkulatzen duen itsaso, aintzira edo ibaiko urari transferitzen zaio; zirkuitu itxiko hozte-sistemetan, berriz, ur berbera iragaten da etengabe kondentsadoretik, eta ur horrek xurgatzen duen beroa aireari transferitzen zaio azkenean, hozteko dorreen bidez. Batean zein bestean, berez ez da urik kontsumitzen; izatez, ura zentralaren barnealdea hozteko erabiltzen da soilik, huts-hutsean, eta berriz itzultzen da ingurura. Arazoa da ur-kantitate handiak berotzen direla, eta horrek kutsadura termikoa edo bero-kutsadura sor dezakeela inguruko uretan, bereziki ibai, aintzira edo itsasadarren kasuan.Zirkuitu irekiko hozte-sistemarako 1.000 MW-eko potentzia elektrikoa ekoizten duen zentral nuklear batek 50 m3 ur behar ditu segundoko. Zirkuitu itxiko hozte-sistemadun zentraletan, berriz, metro kubiko bat behar da segundoko.Egia esanda, bero-kutsaduraren arazo hori zentral termiko konbentzionaletan ere agertzen da, nahiz eta, gehienetan halako zentralak potentzia txikiagokoak izanik, arazoa tamaina txikiagokoa den. Zer esanik ez; horrez gain, beste edozein instalazio industrialetan gertatzen den bezala, zentraleko bestelako zerbitzuetarako ur-kontsumo arrunta ere badago aldi berean.

PWR erreaktoreko zentral nuklearraren eskema

Hondakinen tratamendurako sistemak

Zentral nuklearren funtzionamendu normalean aktibitate txiki eta ertaineko hondakin erradioaktiboak sortzen dira, solido, likido eta gaseosoak direnak. Hondakin horiek tratamendu arrunteko metodoen bidez prozesatzen dira (iragazketa, bereizketa, lehorketa, etab.), eta, azkenean, era solidoan bidoi normalizatuetan ontziratuz metatzen dira. Gero, aldizka, mota horretako hondakinak metatzeko instalazioetara bidaltzen dira. Hondakin likido eta gaseosoetako parte txiki bat isuri egiten da batzuetan ingurura, zentral nuklear bakoitzerako aginte-erakunde eskudunak finkaturiko mugen barnean.

Erabilitako erregai nuklearra oso aktibitate handiko hondakin erradioaktiboa da. Erregai nuklearra agortuta dagoenean, erreaktoretik atera behar da, erregai berria kargatzeko. Erreaktoretik ateratako erregai gastatu horretan dauden fisio-produktuek denbora luzez jarraitzen dute beroa askatzen eta erradiazio ionizatzailea igortzen, denbora iragan ahala aktibitatea gutxitzen bada ere. Material hori 10-12 metroko sakonerako urmael-moduko batean pilatzen da. Urmaeleko urak hozte-funtzioa eta erradiaziotik babesteko funtzioa betetzen ditu, aldi berean. Zenbait urte geroago, erradioaktibitate-maila eta beroa nahikoa moteldu direnean, horretarako berariaz aukeraturiko tokietara garraiatzen da erregaia, aurretik aipaturiko hondakinak bezala.

Aitortu beharra dago, ordea, iraupen luzeko hondakin erradioaktiboen behin betiko metaketak eta desaktibazioak ez duela, gaur-gaurkoz bederen, irtenbide onartu eta erabat fidagarririk (Ik. hondakin erradioaktibo). Gizakiak eta naturak hondakin horien kalteak jasan ez ditzaten, era kontrolatuan epe luzerako biltegiratzea da momentuz lortu den irtenbide teknologikorik onena. Etorkizunean hondakin erradiaktiboen kudeaketan irtenbide hoberik lortuko balitz, biltegi horietatik hondakinak berreskuratzeko aukera egongo litzateke, agian.

Beste atal garrantzitsu batzuk

Jarraian, zentral nuklearretan dauden beste ataletako batzuk aipatuko ditugu. Lehena izan ezik, beste guztiak beste mota bateko zentral elektriko konbentzionaletan ere ageri dira, nahiz eta zentral nuklearretan atal horien diseinua oso bestelakoa izan:

• Pertsonen eta ingurumenaren kontrol erradiologikorako instalazioak

• Kontrol-gela

• Sistema elektriko nagusiak biltzen dituen eraikina

• Kondentsadorea hozteko ura hartzeko, zirkulatzeko eta deskargatzeko egiturak

• Ekoitziriko potentzia elektrikoa kanporatzeko azpiestazioa

• Lan administratiboetarako eraikina, besteak beste zentralerako sarrera-kontrola egiteko

zentral nuklearra (Cofrentes, Espainia)

Historia eta gaur egungo egoera

Sare elektrikora konektaturiko lehenengo zentral nuklearrak antzinako Sobiet Batasunean (Obninsk, 5 MW, 1954) eta Britainia Handian (Calder Hall, 50 MW, 1956) hasi ziren funtzionatzen, lehenengo erreaktore nuklearra (Chicago, 1942) martxan jarri eta zenbait urtetara.

Erreaktorea eraikitzeko elementuen artean egin zitezkeen konbinazioetatik (erregaia, moderatzailea, hozgarria, etab.) ekonomia-arrazoiak eta eragiketa-erraztasunak kontuan harturik, laster finkatu ziren gaur egun zalantzarik gabe nagusi diren erreaktore-motak, hain zuzen ere, ur arruntekoerreaktoreak, PWR motakoak (pressurized water reactor, hots, presiopeko ura darabilten erreaktoreak) eta BWR motakoak (boiling water reactor, hots, irakiten dagoen ura darabiltenak). Horiez gain, bestelakoak ere badaude: ur astuneko erreaktoreak (gutxi, egia esanda), grafitozkoak (hozgarritzat ura edo helioa darabiltenak; are gutxiago dira), baita beste mota berezi batzuetakoak ere (Ik. erreaktore nuklear). Zentral nuklearren tamainari dagokionez, gaur egun 600, 1.000 edo 1.250 MW-eko potentzia elektrikokoak eraikitzeko joera dago. Zentral nuklear txikien merkatua (100 eta 500 MW bitarteko potentziakoak) garatu nahi izan da, baina ez da arrakastarik izan saltzaile eta erosle potentzialen arteko harremanetan.

2010. urtean, 433 zentral nuklear funtzionatzen ari ziren munduan; horietako 139, Europan. Moten arabera sailkaturik, % 60 inguru PWR motakoak dira, % 20 inguru BWR motakoak, eta gainerakoak bestelako sistemetakoak. Gaur egun, 64 zentral nuklear berri ari dira eraikitzen munduan. Europako Batasunean Frantzia da gaur egun zentral gehien dituen estatua (58); Estatu espainolean, zortzi erreaktore daude martxan.

lanean, eraikitzen, planifikatuta edo proposatuta dauden zentral nuklearrak (2011/10/08)

Ingurumenean sortzen diren arazoak

Beste instalazio industrial handien kasuan bezala —energia ekoizteko direnen kasuan, bereziki—, zentral nuklearrak susmo txarrez hartu dira garai eta herrialde batzuetan, zenbait alditan aurkako jarrerak azalduz, argi eta garbi. Zentral nuklearretan hiru istripu larri gertatu dira. Lehena Estatu Batuetan (Three Mile Island, 1979), bigarrena antzinako Sobiet Batasunean (Txernobil, Ukraina, 1986) eta hirugarrena Japonian (Fukushima Daiichi, 2011). Hiru istripu horiek, batez ere Txernobilgoa, zentral nuklearren aurkako jarrera horren indargarri gertatu dira. Zentralaren arduradunen eta segurtasun-batzorde ofizialekoen arabera, lehen istripua ez zen hain larria izan, zentralaren jabearentzako galera ekonomikoak beste ondoriorik ez baitzuen izan; ekipamendu batzuetan izandako akats edo hutsegiteen kausaz gertatu zen, batetik, eta eragiketan aritu ziren pertsonen erantzun-akatsen kausaz, bestetik.Bigarren istripuak, ordea, ondorio benetan larriak izan zituen, eta puntu horretan guztiak daude ados (izan ere, pertsona asko hil ziren, eta zabaldutako kontaminazio erradioaktiboak osasun- eta ingurumen-ondorio larriak izan ditu). Istripu horren kausak bat baino gehiago izan ziren, eta guztiak konbinatu ziren: batetik, erreaktorearen diseinuan akats larriak zeuden, eta, bestetik, kontrol-lana zeramaten langileek ez zituzten bete zentralean erabili beharreko eragiketa-prozedurak (prozedurak oso arruntak ziren, bestalde). Mendebaldeko zentral nuklearrak eraikitzen dituzten enpresen arabera, mota horretako istripuak ezinezkoak lirateke mendebaldeko teknologia darabilten zentraletan, horien erreaktoreak erabat desberdinak baitira. Hirugarren istripuak, ordea, agerian utzi du horrelako zentraletan ere istripu larriak gerta daitezkeela. Kasu horretan, hondamendi natural batek eragindako istripua izan zen, Richter eskalan 9,1 mailako lurrikara batek eta ondoren garatutako 15 m-ko olatuak zituen tsunamiak jo baitzuten zentralaren kontra. Zentrala lurrikarei eta tsunamiei aurre egin ahal izateko diseinatuta zegoen, baina aurreikusi baino indartsuago jo zuen naturak. Txernobilen ez bezala, babes erradiologikoaren ikuspuntutik istripua ondo kudeatu zen, eta, horri esker, ez zen pertsonarik hil, baina zentralaren inguruan bizi zen jendea ebakuatu egin zuten (milaka lagun), eta inguruko lurraldeak erradiologikoki kutsatuta egongo dira epe luzean.

Bai erakunde ofizialek bai industria nuklearrak bortizki erreakzionatu zuten istripu horien ondotik. Three Mile Island-eko istripuaren eraginez, zenbait aldaketa egin ziren segurtasun-sistemetan, eragiketa gidatzen zuten langileei heltzen zaien informazioari zegokionez bereziki. Are aldaketa bortitzagoak egin ziren istripua izan zuen erreaktorearen antzekoak ziren erreaktoreen kasuan. Bestalde, Txernobilgo istripuaren eraginez, aldi berean Sobiet Batasunean gertatzen ari zen aldaketak erraztuta, ahalegin handia egin zen, mendebaldeko teknikarien laguntzaz, mota horretako erreaktoreetako diseinuan, materialetan, ekipamenduetan, prozeduretan, eragileen prestakuntzan eta abarretan aurkitutako akatsak albait arinen zuzentzeko (gaur egun, mota horretako hamabost erreaktore ari dira oraindik funtzionatzen Errusian, Ukrainan eta Lituanian). Bertako arduradunek diotenez, ahalegin horren funtsezko partea eginda dago. Horren arabera uste denez, asko beheratu da edozein instalaziotan istripu larria gertatzeko probabilitatea, eta, enpresa nuklearren teknikarien arabera, mendebaldeko teknologiaz eginiko zentral nuklearretan arrisku hori erabat ezdeusa da, eta jatorriz errusiar diseinua zuten zentralak (Txernobilgo zentrala ez bezalakoak ere) mendebaldeko irizpideen arabera moldatu dira. Gaur egun, nazioarteko irizpideak daude gai horiek arautzeko, eta horiek dira Nazio Batuen Erakundearen kudeaketaren edoan dagoen Energia Atomikoaren Nazioarteko Agentziak (EANA) bultzatu, garatu eta zabaldu nahi duen segurtasun nuklearraren oinarria. Dena den, baieztapen eta neurri horiek ez dute erabat uxatu zentral nuklearren segurtasunaz gizartean dagoen mesfidantza. Mesfidantza hori areagotu egin da Japoniako istripua gertatu eta gero. Horren ondorioz, zentral nuklearren segurtasun-neurriak berrikusi egin dira, eta orain arte kontuan hartzen ez ziren baldintzen aurrean zentralek erantzuteko duten gaitasuna aztertu da, diseinurako oinarrizko istripu bezala kontuan hartutako baldintzak zorroztuz. Horrez gain, ezusteko gertaeren aurrean erabateko segurtasunik ez dagoela konturaturik, lehenago serioski kontuan hartzen ez ziren arrisku “berriak” ere hasi dira aztertzen, adibidez: sare elektrikoaren kolapsoaz zentralean sorturiko energia kanporatzeko ezintasunaz etor daitezkeen ondorioak, eraso “terroristak”, gerra-ekintzak, balizko gerra batean bonba nuklearrak erabiltzeko posibilitatea, uranioa aberastuz fabrikatu daitezkeen bonba berriak eta abar.

Zentral nuklearren funtzionamendu normalean ingurumenera igortzen diren gai erradioaktiboak legez onartutakoak baino askoz baxuagoak omen dira (datu horiek Administrazioak egiaztatzen ditu etengabe). Alde positiboen artean, aipa daiteke ez dutela ez CO2-rik ez antzeko gasik igortzen. Hori dela eta, zentral nuklearrek ez dute berotegi-efektuan inolako eraginik, zentral termiko konbentzionalek ez bezala. Horri dagokionez, zenbait herrialde europarretan argudio modura erabiltzen da puntu hori, Kioto-ko Batzarrean gas-emisioei buruz harturiko erabakietako helburuak bete ahal izateko.

Zentral nuklearren ikuspegi ekonomikoa

Zentral nuklearraren kostua bera baino argigarriagoa da bertan ekoitziriko kWh bakoitzaren benetako kostua, baita kostu horren eta bestelako zentraletan sorturiko kostuaren arteko erlazioa ere. Kasu guztietan, kostu horietan ez dira soilik kontuan hartu behar ekipamenduak, eraikuntza-lanak, ingeniaritza eta, zer esanik ez, erregaiaren kostua; horiez gain, oso kontuan hartu behar dira eraikuntza-epea (tarte horretako interesetan eragin handia baitu), kapitalaren deskonturako tasak eta bestelako finantza-gastuak ere. Zentral nuklear baten eta zentral termiko konbentzional baten arteko konparazioan (harrikatza ala gas naturala erabili, oso desberdinak dira ikuspegi ekonomikotik), honako puntu hauek azpimarratu behar ditugu:

• Zentral nuklearretan egin beharreko inbertsio zuzena harrikatza erretzen duen zentral batekoa baino bi bider handiagoa da, eta gasa erabiltzen duenarena baino hiru edo lau bider handiagoa.

• Ekoitziriko kWh bakoitzeko erregai-kostua, ordea, gasa darabilen zentralaren kasukoa baino lau edo bost aldiz txikiagoa izan daiteke.

Zentral nuklearretan ekoitziriko kWh bakoitzeko kostuaren % 60-70 inbertsio-kostutik dator, eta, horregatik, oso lotuta doa kostu horrekin, baita interes- eta deskontu-tasekin eta eraikuntza-epearekin ere (egoeraren arabera, sei eta hamar urte bitartekoa izan daiteke, eta hori arrisku handia izan daiteke inbertsioari dagokionez). Hala ere, erregaiaren kostuak ez du hainbesteko eraginik kostu horretan, eta, gainera, munduan zehar hornidura-iturriek duten banaketa kontuan hartuta, prezioak ez du erregai fosilek izaten duten ezegonkortasuna.

Aldiz, zentral termiko konbentzionaletan, erregaien kostua ekoitziriko kWh bakoitzaren kostuaren % 60-70 inguru da, eta, ondorioz, kostu hori sarri arrazoi politiko hutsengatik merkatuan gertatzen diren prezio-gorabeheren edo dago. Hain zuzen ere, zentral nuklearren kasuan erabilitakoen arrazoi simetrikoengatik, eta, gainera, eraikuntza-epeak 4-6 urtekoak izaten direla kontuan izanik, zentral horiek (gasa darabiltenek, bereziki) arrisku txikiagoko inbertsioak eskatzen dituzte epe laburrera.

Laburbilduz, esan dezakegu ezen, azken produktuak —energia elektriko eran ekoitziriko kWh bakoitzak, alegia— antzeko ekoizpen-kostua duela zentral batzuetan zein besteetan, horren balio zehatza tokiko eta uneko ezaugarrien araberakoa izanik. Ezaugarri horien eta bestelako batzuen arabera hartzen dituzte beren erabakiak enpresa elektrikoek eta gobernuek, honako hauek kontuan izanik: erregai fosil propioen eskuragarritasuna, baldintza finantzarioak, zentral-mota desberdinek ingurumenean izan dezaketen eraginari dagokionez herritarrek duten jarrera, energia-mendetasunarekiko gobernu-politika, etab.; ia beti aipatu gabe utzi ohi diren interes militarrak ahantzi gabe, noski. Beste arlo askotan oso antzekoak diren Frantzia eta Italiako estatuetan harturiko bide desberdinak adibide bikaina eskaintzen digute aukera desberdinez jabetzeko.

Nolanahi den, Fukushimako istripuaren ondoren oso agerian geratu dira zentral nuklearrek sor ditzaketen kostu sozialak, gizarte osoak bere gainean hartu beharrekoak, lehenago ere Txernobilgoaren kasuan nabarmen ordaindu behar izandakoak. Izan ere, gizarte osoak jasaten du kaltea (ekonomikoa, ekologikoa, soziologikoa, osasunekoa...), ikaragarria izan daitekeena eta inongo aurrekontutan agertu ohi ez dena; baina, istripua gertatu ondoren, nahitaez ordaindu beharrekoa, eta zentralaren jabea den enpresak bakarrik ezin ordainduzkoa.

Gaur egun eta epe laburrean, zentral nuklearrek izan dezaketen garapena

Industria nuklearrean bost hamarkada baino gehiagoko esperientzia izan ondoren, gaur egun ere etengabeko ahalegina egiten ari dira kontzeptu eta teknologia berriak garatzeko. Horietariko batzuk abiaturik daude jadanik, eta beste batzuk, epe labur eta ertainean abiatzeko asmoz. Jadanik martxan daudenak (A) ikurraz adieraziko ditugu, epe laburrekoak (B) ikurraz, eta epe ertainekoak (C) ikurraz:

• (A) Erregaitzat uranio eta plutonio oxidoen nahastea erabiltzea, horrela plutonioaren balorizazio energetikoa lortzeko eta, aldi berean, pilaturiko plutonio-kantitate handiak gutxiagotzeko.

• (A) 2. belaunaldiko PWR eta BWR mota klasikoko zentral nuklear aurreratuak eraikitzea. Zentral horiek 3. belaunaldikoak dira. Gaur egun, Europan horrelako bi eraikitzen ari dira, Finlandian (Olkiluoto) eta Frantzian (Flamanville). Proiektuek atzerapena daramate, eta hasierako aurrekontua gainditu dute, baina aurrera jarraitzen dute.

• (A) Azken boladan gertaturiko atzerakada batzuk gorabehera, tenperatura altuko gasa darabilten erreaktoreak edo erreaktore lasterrak dituzten zentral nuklearrak garatzea.

• (B) Zentral nuklear pasiboen ingeniaritzaren eta eraikuntzaren garapena. Horrelakoetan, segurtasun-sistema askori grabitatearen, konbekzio naturalaren eta antzeko fenomenoen bidez eragiten zaie, langileen esku-hartzearen eta errele, balbula, motor eta abarren bidezko gailuen premiarik gabe: 4. belaunaldiko erreaktoreak dira hauek, eta diseinu-fasean daude, 2030. urtetik aurrera eraikitzeko asmoz.

• (C) Erreaktore azpikritikoa deritzon kontzeptuaren garapena. Erreaktore-mota hau azeleragailubatetik datozen neutroiez baliatuko litzateke. Uste denez, sistema horrek, energia lortzeaz gain, plutonioaren kontsumo eraginkorragoa lortuko luke, baita beste erreaktoreetan sortuak izanik bizitza luzekoak diren fisio-produktuen deuseztapena ere (transmutazioz). Gainera, plutonioaren ordez torioa erabili ahal izango litzatekeela uste da.

• (C) Azkenik, are epe luzeagoan (40 urte edo), fusio kontrolatua erabiliz energia elektrikoa ekoiztea. Hain zuzen ere, ikerkuntza-arlo honetan ahalegin handia egiten ari da Europako Batasuna bai eta ITER proiektuan parte hartzen duten gainontzeko herrialdeak ere (India, Japonia, Txina, Errusia, Hego Korea eta Estatu Batuak) (Ik. fusio nuklear). Frantzian (Cadarache), fusio kontrolatua posible dela egiaztatzeko ITER erreaktorea eraikitzen ari dira, eta 2020. urterako lehen plasma lortu nahi dute. Lortutako emaitzen arabera, DEMO izeneko lehen fusio-erreaktore komertziala eraikitzeko asmoa dago, sare elektrikoari lotutakoa.

Francisco Albisu (Sener); Jose Ramon Etxebarria Bilbao (EHU); Igor Peñalva Bengoa (EHU)