Jardunaldiak eta albisteak

Hiztegia


Terminoa

amaieran % erantsi

Terminoaren hizkuntza


Arloa


Hemen bilatu:



imprimir página

Nola erabili

  • Kontsultatzeko modua aukeratu: Terminoak, Irudiak, Artikuluak edo Unitateak.
  • % karakterea erabili edozertarako karakteretzat (esaterako, %energia%, energia hitza duten termino guztiak aurkitzeko).
  • Hizkuntza zerrendan, terminoa bilatzeko hizkuntza aukeratu: euskara, ingelesa, gaztelania edo frantsesa.
  • Arloa zerrendan, arlo jakin batera mugatu dezakezu bilaketa.
  • Terminoetan edo Definizioetan aukeren bidez, bilaketa terminoen zerrendan edo kontzeptuen definizioetan egin dezakezu.
  • Bilatutako terminoak adiera bat baino gehiago baditu, adierok bat bestearen atzetik erakusten dira, jakintza-arloaren arabera ordenaturik.
  • Irudiak aukeraren bidez, hiztegian dauden irudi guztiak ikus daitezke.
  • Artikuluak aukeraren bidez, hiztegian dauden artikulu entziklopedikoak zuzenean irakur daitezke.
  • Unitateak aukeraren bidez, SI sistemako unitateen taulak ikus daitezke.
  • Atzera egiteko edo aurreko leihora itzultzeko, nabigatzaile-leihoaren geziaren gainean klik egin behar dugu.

itzuli
Arloa

imprimir página

Arloa

imprimir página

Elhuyar

Sorgailu elektrikoa

Sorgailua makina elektriko birakaria da eta bi osagai nagusi ditu: zirkuitu magnetikoa eta zirkuitu elektrikoa. Haren funtzionamenduaren funtsa indukzio elektromagnetikoa da: eroale batek eremu magnetiko bat zeharkatzen duenean edo eroalearen inguruko fluxu magnetikoaren intentsitatea aldatzen denean, eroalean indar elektroeragilea induzitzen da, hau da, eroalearen muturren artean potentzial-diferentzia agertzen da. Sorgailuan ekoizten den energia elektrikoa kanpoko zirkuitu batera ateratzen da, zuzenean erabili edo metatu ahal izateko.

Sorgailua birarazteko energia mekanikoa ematen duten iturriak hainbat izan daitezke: ur-turbinak; haize-turbinak; erregai-fosilen errekuntzak edo fisio nuklearrak askatutako beroarekin produzitutako lurruna erabiltzen duten lurrun-turbinak; gas erregaia zuzenean turbinan erretzen duten gas-turbinak edo gasolina- eta gasolio-motorrak. Zein energia mekaniko motak higiarazten duen, sorgailuaren abiadura eta ezaugarriak oso desberdinak dira.

Sortzen duten tentsioaren arabera, sorgailuak bi motatakoak izan daitezke: alternadoreak, kanpoko zirkuituari korronte alternoa ematen badiote eta dinamoak, korronte zuzena ematen badiote. Oinarrizko osagaiak eta funtzionamendu-printzipioa berdinak dira bietan. Sorgailurik sinpleenean material eroalezko espira bat (zirkunferentzia ireki bat) biraka ari da iman iraunkor baten bi poloen artean. Bira oso bat egiten duen bitartean, espiraren alde batek eremu magnetikoa lehenik noranzko batean zeharkatzen du eta, ondoren, kontrako noranzkoan. Hortaz, eroale-zati horretan korronte alternoa induzitzen da beti, lehenik alde batera ibiliko dena eta gero kontrakora. Espira horren mutur bakoitza eraztun irristari bati lotuta dago. Bi eraztunak espirarekin batera biratzen dira. Eraztun horiek, biratzean, eskuila edo ikatz-zati finko bana ukitu eta igurzten dute eta eskuila horien bidez ateratzen da korrontea kanpoko zirkuitura.

grafikoak1

korronte alternoko sorgailua

Oinarrizko sorgailu hori alternadorea izango litzateke, korronte alternoa ekoizten duelako. Baina korronte zuzena lortzeko, espiraren muturrak eraztun irristarietara konektatu beharrean, kommutadore batera konektatu behar dira. Kommutadorea eraztun irristari bat da, baina bi erditan zatituta dago eta biak bata bestetik elektrikoki isolatuta daude. Espiraren mutur bakoitza eraztun-erdi batera konektatzen da. Ondorioz, ikatz-zatietan barrena kanpoko zirkuitura doan korrontea noranzko bakarrekoa izango da. Beraz, sorgailu hori dinamoa izango litzateke, korronte zuzena ekoizten duelako.

grafikoak2

korronte zuzeneko sorgailua

Espira bakarreko sorgailu horretan korrontearen balioa ez da konstantea, taupakaria baizik, zerotik maximo batera doalako eta hortik zerora berriro. Benetako sorgailuek tentsio konstanteko korrontea ematen dute eta, horretarako, espira asko (harilak) dituzte eta, dinamoa bada, kommutadoreak ere segmentu asko ditu. Eta zirkuitu magnetikoa sortzeko, polo-pare bat baino gehiago jartzen da.

Sorgailuen atal nagusiak estatorea (finkoa) eta errotorea (birakaria) dira.

Korronte zuzeneko sorgailuetan (dinamoetan) eremu magnetikoa estatorean sortzen da. Horretarako iman iraunkorrak edo haril magnetizatzaileak erabiltzen dira. Gehienetan 2, 3 edo 4 pare-polo izaten dituzte. Estatoreak zilindro-eraztunaren forma du eta burdinazkoa da fluxu magnetikoaren bidea errazteko. Estatorearen barnean errotorea dago. Zilindrikoa da eta, estatorea bezala, burdinazkoa da. Haren ardatza turbinaren edo motorraren ardatzarekin batera biratzen da. Errotorean harilak daude, eta harilak kommutadorera konektatuta daude. Hariletan induzitzen den korrontea kommutadoretik eskuiletara igarotzen da eta, hortik, kanpo-zirkuitura. Induzitutako tentsioaren balioa errotorearen abiadurarekiko eta fluxu magnetikoarekiko proportzionala da.

Gaur egun, elektrizitate-sarera konektatuta dauden energia elektrikoaren sorgailu gehienak alternadore trifasikoak dira. Energia elektrikoaren sareek maiztasun finkoa erabiltzen dutenez (50 edo 60 Hz), alternadoreek ere maiztasun finkoko korrontea sortu behar dute sare berera konektatu ahal izateko. Horregatik, alternadore gehienak sorgailu sinkronoak izan ohi dira, abiadura finkokoak alegia.

Dinamoetan ez bezala, alternadoreetan eremu magnetikoa errotorean sortzen da. Burdinazko estatore zilindrikoaren azalean artekak daude eta han sartzen dira haril magnetizatzaileak. Estatorea ere burdinazkoa da eta haren arteketan sartzen dira harilak. Errotorea biraka hasten denean, estatoreko hariletan tentsioa induzitzen da. Horrela sortutako korronte alternoaren maiztasuna errotorearen abiadurarekiko proportzionala da. Baldin errotorean bi polo badaude, errotorearen bira bakoitzeko uhin sinusoidal oso bat induzituko da errotoreko hariletan. Hortaz, 50 Hz-eko (50 ziklo segundoko) maiztasuna lortzeko, errotoreak segundoko 50 birako abiadura finkoaz biratu beharko du, hau da, 3.000 bira minutuko. Horrelakoak izaten dira gas- eta lurrun-turbinek higiarazitako alternadoreak. Baina errotorean bi polo ez eta lau jartzen badira, bata bestetik 90°-ra, orduan bira bakoitzeko bi uhin sinusoidal oso induzituko dira estatoreko hariletan eta, beraz, 50 Hz-eko maiztasunari eusteko, errotoreak minutuko 1.500 bira egin beharko ditu. Zenbat eta polo-pare gehiago jarri, hainbat eta biratze-abiadura txikiagoa beharko da. Adibidez, ur-turbinek oso abiadura txikia dutenez, haiek eragindako alternadoreek polo-pare asko izaten dituzte.

Gutxiago erabiltzen badira ere, sorgailu asinkronoak (indukzio-sorgailuak) ere badira. Indukzio-motorra bezalakoak dira. Izan ere, indukzio-motorrak sorgailu gisa lan egiten baitu sinkronismo-abiaduraren gainetik biraraziz gero. Sare elektrikora konektatuta dagoen indukzio-motor trifasikoa kanpotik eraginda sinkronismo-abiadura gainditzera behartuz gero, errotorearen desplazamendu erlatiboaren noranzkoa estatoreko eremu magnetiko birakariarekiko aldatu egingo da eta, beraz, desplazamendu erlatibo horren aurka jotzeko, elkarrekintza elektromagnetikoa ere noranzkoz aldatuko da. Makinak ez du energia elektrikoa xurgatuko saretik; aitzitik, ardatzean potentzia mekanikoa xurgatu eta potentzia elektriko bihurtuko du estatorean. Sorgailu bihurtuta, sareari energia emango dio. Zenbat eta abiadura handiagoan biratu, hainbat eta potentzia gehiago emango dio sareari. Alabaina, makina horrek ezin du bere kasa sortu fluxu magnetikoa ezartzeko behar den korronte magnetizatzailea; hortaz, saretik hartzen du korronte erreaktiboa. Horrek esan nahi du sorgailu asinkronoak ezin duela berak bakarrik elektrizitate-sarea elikatu; sorgailu sinkrono batekin edo elektrizitate-sare batekin paraleloan konektatuta egon behar du eta potentzia-faktore txarra du. Baina sorgailu asinkronoak ez du zirkuitu magnetizatzailerik behar; beraz, sinkronoa baino merkeagoa da. Eta abiadura-kontrol zorrotzik ere behar ez duenez, oso erraz kontrola daiteke. Hori dela eta, sare elektriko nagusietara konektatuta dauden zentral hidroelektriko automatiko txikietan erabiltzen dira.

Ibilgailuetan (automobilak, kamioiak, autobusak) korronte zuzena erabiltzen da zirkuitu elektrikoak eta bateria elikatzeko. Garai batean dinamoak erabiltzen ziren, baina gaur egun alternadoreak erabiltzen dira artezgailu bati konektatuta. Artezgailuak sorgailuak ekoitzitako korronte alternoa korronte zuzen bihurtzen dute lehenengo eta, hortik, zirkuituetara bidaltzen da.

Elhuyar

itzuli

Energia Hiztegia

imprimir página

Kontsulta-interfazearen egitura

Energia Hiztegia kontsultatzeko interfazeak bi atal ditu: bilaketa atala, pantailaren ezekarraldean, eta bilaketaren emaitzak erakusteko atala (informazio-atala), eskuinean, pantailaren zati handiena hartzen duela.

Goialdeko fitxen bidez, hiztegiaren edukia kontsultatzeko modua aukera daiteke: Terminoak, Irudiak, Artikuluak eta Unitateak. Aukeratzen den fitxaren arabera, bilaketa-atalean aktibatzen diren aukerak aldatu egiten dira. Bilaketa-atalaren goialdean, eskuinean, inprimatzeko aukera ematen duen botoia dago.

Terminoak

Bilaketa nola egin

Bilaketa-atalaren goialdean, ezkerrean, bilatu nahi den terminoa edo termino-zatia idazteko laukia dago. % karakterea erabil daiteke edozertarako karakteretzat; horren bidez, karaktere-kate jakin bat duten terminoak bila daitezke. Esaterako, %energia% idatzita, energia hitza duten termino guztiak aurkituko dituzu.

Karaktere jakin batzuez hasten diren terminoak bilatu nahi badituzu, eta aldi bakoitzean amaieran % karakterea idatzi nahi ez baduzu, nahikoa da amaieran % erantsi aukera aktibatuta edukitzea, eta sistemak automatikoki erantsiko du % karakterea amaieran (aukera hori aktibatuta aurkituko duzu kontsulta-interfazean sartzen zarenean). Adibidez, energiaz hasten diren termino guztiak ikusi nahi izanez gero, nahikoa da bilaketa-laukian energia idaztea, amaieran % erantsi aukera markatuta dagoela. Gogoan izan marra ez dela kontuan hartzen terminoak ordenatzeko, baina bai zuriunea.

Hizkuntza goiburua duen zerrendaren bidez, terminoa bilatzeko hizkuntza aukeratu dezakezu: euskara, ingelesa, gaztelania edo frantsesa.

Arloa goiburua duen zerrendaren bidez, arlo jakin batera mugatu dezakezu bilaketa. Arlo bat aukeratu eta Terminoa bilatzeko laukia hutsik uzten baduzu, arlo horretako termino guztien zerrenda izango da emaitza.

Terminoetan edo Definizioetan aukeren bidez, bilaketa terminoen zerrendan edo kontzeptuen definizioetan egin dezakezu.

Hau bilatu nahi zenuen? atala: sistemak bilaketa-laukian idatzi duzuna hiztegian aurkitzen ez duenean, "Ez dago horrelako terminorik" mezua bistaratzen du emaitza-atalean.

Bilaketaren emaitza

Bilaketa bat egiten dugunean, jarritako baldintzak betetzen dituzten terminoen zerrenda bat izango da emaitza. Horietako batean klik eginez gero, hari dagokion edukia informazio-atalean bistaratzen da. Terminoa bera goian ezkerrean bistaratzen da; adiera bat baino gehiago baditu, adierok bat bestearen atzetik erakusten dira, jakintza-arloaren arabera ordenaturik.

Hau da adiera edo kontzeptu bakoitzak izan dezakeen informazioa:

  • Jakintza-arloa: kontzeptuari dagokion arloa.
  • Terminoaren sinonimoak: aurretik sin. laburdura dutela.
  • Definizioa: definizio bakoitza kontzeptu bakar baten azalpena da. Definizioetan, zenbait terminok esteka dute, dagokien sarrerara zuzenean joateko. Definizioaren arlo bereko edo gertuko arloetako terminoak izaten dira, eta hiztegian barrena nabigatzeko aukera ematen dute.
  • Definizioaren oharra: definizioaren argigarri edo osagarri den informazioa ematen dute, terminoen erabilerari edo eremu semantikoari buruzkoa bereziki.
  • Erdal terminoak: hiru erdaratako ordainak ematen dira, nazioarteko hizkuntza-laburdura aurretik dutela: ingelesa (en), gaztelania (es) eta frantsesa (fr). Hizkuntza bakoitzeko terminoak alfabetikoki ordenatuta daude, eta dagokien sarrerara joateko esteka dute.
  • Bidaltze-oharrak: Ikus baita atalaean erakusten dira. Eskaintzen diren terminoek esteka dute dagokien sarrerara joateko. Kontsultatzen ari den kontzeptuarekin erlazioa dute, edo haien definizio zein artikuluetan informazio osagarria aurkitu daiteke. Terminook ordena alfabetikoan daude.
  • Artikulua: kontzeptuak artikulu entziklopedikoa badu, Artikulua ikusi atala erakusten da, dagokion artikulura joateko estekarekin.
  • Terminoak edo dagokion artikuluak irudiak baditu, irudiok tamaina txikian agertzen dira Irudiak atalean; irudiaren oinean klik eginez, irudia benetako tamainan bistaratzen da.

Irudiak

Irudiak fitxaren bidez, hiztegian dauden irudi guztiak ikus daitezke, termino-bilaketan jardun gabe. Irudiak arloka kontsultatzeko aukera dago. Arlo bat aukeratuta, irudia edo irudiak dituzten arlo horretako terminoen zerrenda bistaratzen da ezkerrean. Horietako batean klik eginez, dagozkion irudiak tamaina txikian agertzen dira; gainean klik eginez, irudia benetako tamainan bistaratzen da. Hiztegian irudia edo irudiak dituzten termino guztiak zerrendatzea nahi izanez gero, aski da "Edozein" aukeratzea.

Artikuluak

Artikuluak fitxaren bidez, hiztegian dauden artikulu entziklopedikoak zuzenean irakur daitezke, termino-bilaketan jardun gabe. Artikuluak arloka kontsultatzeko aukera dago. Arlo bat aukeratuta, artikulua duten arlo horretako terminoen zerrenda bistaratzen da ezkerrean. Horietako batean klik eginez, artikulua bistaratzen da informazio-atalean. Hiztegian artikulua duten termino guztiak zerrendatzea nahi izanez gero, aski da "Edozein" aukeratzea.

Unitateak

Unitateak fitxaren bidez, SI sistemako unitateen taulak ikusteko aukera dago. Bilaketa-atalean, unitate-taulen zerrenda ageri da. Taularen gainean klik eginez, irudia tamaina handiagoan bistaratzen da.

Atzera nola egin

Edozein leihotan gaudela, atzera egiteko edo aurreko leihora itzultzeko, nabigatzaile-leihoaren geziaren gainean klik egin behar dugu.

aurkibidera

Lan taldea

Zuzendaritza:

  • Energiaren Euskal Erakundea (EEE)

Zuzendaritza teknikoa (Elhuyar):

  • Antton Gurrutxaga Hernaiz

Erredakzioa (Elhuyar):

  • Amaia Astobiza Uriarte
  • Antton Gurrutxaga Hernaiz

Artikulugileak:

  • Carlos Aguerre (Voith Siemens)
  • Francisco Albisu (Sener)
  • Jokin Aldazabal (Euskadi Irratia)
  • Bixente Alonso (Enerlan)
  • Iván Armentia (Amaiba)
  • Fernando Bengoetxea (Ekain Taldea)
  • Jesús Mª Blanco Ilzarbe (EHU, Bilboko Ingeniaritza Goi Eskola Teknikoa)
  • Fernando Cueva (Ikerlan)
  • Juan Jose Egia Renteria (EHU, Bilboko Ingeniaritza Goi Eskola Teknikoa)
  • Jose Mari Elortza (EHU, Donostiako Kimika Fakultatea)
  • Jose Ramon Etxebarria Bilbao (EHU)
  • Ricardo García San José (Factor 4 Ingenieros, S.L.)
  • Joan Andreu Larrañaga (EHU, Bilboko Ingeniaritza Goi Eskola Teknikoa)
  • Iraide López Ropero (EHU, Bilboko Ingeniaritza Goi Eskola Teknikoa)
  • Angel María Gutiérrez Terrón (Naturgas Energía Grupo, S.A.)
  • Martin Ibarra (EHU, Bilboko Industria eta Telekomunikazio Ingeniarien Goi Eskola Teknikoa)
  • Eneko Iriarte Avilés (Burgosko Unibertsitatea, Giza Eboluzioaren Laborategia)
  • Jaime de Landa Amezua (Iberdrola)
  • Álvaro Matauco Viana (Petronor)
  • Martin Olazar (EHU, Leioako Zientzia Fakultatea)
  • Víctor de la Peña Aranguren (EHU, Bilboko Ingeniaritza Goi Eskola Teknikoa)
  • Igor Peñalva Bengoa (EHU, Bilboko Ingeniaritza Goi Eskola Teknikoa)
  • Fernando Plazaola Muguruza (EHU, Leioako Zientzia eta Teknologia Fakultatea)
  • José Mª Sala Lizarraga (EHU, Bilboko Ingeniaritza Goi Eskola Teknikoa)
  • Juan Ignacio Unda

Hizkuntza-aholkulariak:

  • Jose Ramon Etxebarria Bilbao (UEU)
  • Iñaki Villar (EVE)

Hizkuntza-zuzentzaileak:

  • Ane Goenaga Unamuno
  • Alaitz Imaz Oiartzabal

Erredakzio-laguntzaileak (Elhuyar):

  • Alfontso Mujika Etxeberria
  • Iñaki Azkune Mendia

Esker onak:

  • EVEko teknikariak, Jesus Ugalde (EHU-Donostiako Kimika Falkultatea), Juan Romeo (Endesa), Ander Laresgoiti (Enerlan)

Diseinu informatikoa (Elhuyar):

  • Nahia Gelbentzu Gonzalez
  • Pili Lizaso Murua
  • Mari Susperregi Indakoetxea

Irudigileak:

  • Rafa Serras
  • Joseba Leizeaga
  • Mari Karmen Urdangarin (Elhuyar)

Argitalpen elektronikoa:

  • Edurne Martinez Iraola (Eleka)
  • Trek Media

Kaixo, hitz egingo dugu?

Hauxe da Energiaren Euskal Erakundearen arreta-zerbitzua.