Olatuen energia
Lurrazalera heltzen den eguzki-irradiazioaren % 0,75ek, gutxi gorabehera, korronte atmosferikoak sortzen ditu (haizea). Horren energiaren % 38 itsasoaren gainaldera iristen da; ondorioz, itsasoko uraren eta haizearen arteko marruskadura dela eta, olatuak sortzen dira. Beraz, esan daiteke eguzkiaren irradiazioa dela olatuen eragilea.
Pentsa daitekeenaren kontra, olatu-energia ez da orain aurkitu berri den baliabide berriztagarria; dena den, urteetan zeharreko bilakaera nahiko irregularra izan da. Olatu-energiaren ikerkuntzak 1970eko hamarkadan jo zuen goia, petrolioaren krisiak sustatuta; izan ere, hainbat erakunde pribatu zein publikotako ikertzaileek teknologia honetara zuzendu zituzten beren ahaleginak. 1980ko hamarkadan, ordea, petrolioaren salneurriak behera egin zuen, eta, horrekin batera, baita olatu-energiarekiko interesak ere.
XXI. mendean, olatuen energia berriz ere ganoraz aztertzen hasi dira ikertzaileak, bi arrazoitan oinarrituta: batetik, atmosferara igorritako gas kutsatzaileek eragindako berotegi-efektua, eta, bestetik, lehen munduko herrialdeen energiarekiko mendekotasun eutsiezina.
OLATUEN POTENTZIALA
Hedatuago dauden beste iturri berriztagarri batzuek baino energia-dentsitate handiagoa dute olatuek:

Iturri berriztagarrien energia-dentsitatea
Datu horiek erakusten dute olatuek baliabide energetiko gisa duten ahalmena. Olatu baten potentziaren kalkulu hurbila egiteko, olatuaren periodoaren (T, segundotan) eta garaieraren (H, metrotan) karratuaren biderkadura egin behar da:

non k olatuaren espektroaren araberako konstante bat den, 0,45-0,65 bitarteko balioak dituena. Hala eta guztiz ere, esan behar da aurreko ekuazioa sakonera handiko uretan aplika daitekeela bakarrik; izan ere, kasu horietan, olatuek itsas ohantzearekin duten interakzioa arbuiagarria da. Sakonera txikiko uretan, ostera, ohantzearekiko interakzioa nabarmena da (beste hainbat perturbazioren artean), eta ekuazioa aldatu egiten da:

: itsasoko uraren dentsitate energetikoa (1.028 kg/m3)
g: grabitatea (9,81 m/s2)
: uhin-luzera (m)
h: sakonera (m)
Kostaldera hurbiltzen diren heinean, olatuek gero eta energia txikiagoa dute; izan ere, olatuen ur-partikulek egiten dituzten orbita zirkularrak deformatu egiten dira (irudiak adierazten duen moduan) sakonera txikitu ahala.

olatuek ohantzearekin duten interakzioa
Itsasaldera hurbildu ahala olatuen energia txikitu arren, eremu horretan ere etekin energetikoa ateratzeko aukera dago; beraz, olatu-energiaren ustiatze-guneak itsaso zabaletik itsasertzeraino hedatzen dira. Alegia, olatuen energia ustiatze-kokapen ugari dituen baliabide energetikoa da. Adituen arabera, olatuek 2 TW-eko potentzia dute mundu osoan; potentzialik handienak bi hemisferioetako 30°-60° latitudeen artean daude, irudian adierazten den moduan.

olatu-energiak munduan duen energia-fluxua (kW/m)
Mapan ikus daitekeenez, potentzialik handienak Europa mendebaldeko kostaldean, Kanadako eta AEBko mendebaldeko kostaldean, Australiako hego-mendebaldeko kostaldean, Zeelanda Berrian, Hego Amerikan eta Hego Afrikan daude. Espainiako iparraldeko kostaldea zonalde horien barnean dago; horko olatuek 34-49 kW/m potentziala dute, mundu osoko hirugarren edo laugarren potentzialik handiena.
Hala eta guztiz ere, olatu-energiak hainbat oztoporekin lehiatu behar du oraindik; besteak beste, itsasoan izaten diren muturreko klima-baldintzek bihurgailuei eragiten dizkieten ondorioekin eta olatuen maiztasun txikiak (~0,1 Hz) maiztasun handiko elementuekin (sorgailuak, 50 Hz) akoplatu beharrak dakartzan zailtasunekin.

olatu-energiaren abantailak eta desabantailak
OLATU-BIHURGAILUAK
Olatu-energiatik energia elektrikoa lortzeko sistema ugari asmatu dira. Horiei guztiei olatu-bihurgailu deritze, eta, oro har, hiru ezaugarriren arabera sailka daitezke:
Kokapenaren arabera: kostaldean finkaturiko aparatuak (onshore); kostaldetik hurbil eta sakonera txikiko uretan daudenak (nearshore); eta ur sakonetan eta kostaldetik urrun kokatzen direnak (offshore).
Tamainaren eta norabidearen arabera: olatuaren tamainarekin alderaturik egitura txikiak direnak (xurgatzaile puntualak); egitura luzeak eta olatuaren norabidearekiko paralelo jartzen direnak (indargabetzaileak); eta egitura luzeak eta olatuaren norabidearekiko perpendikular jartzen direnak (totalizatzaileak edo bukatzaileak).
Funtzionamendu-oinarrien arabera: fluxu baten gainean egindako presio-diferentziaz baliatzen direnak (ur-zutabe oszilatzailea —OWC, Oscillating Water Column—; Arkimedes efektua); olatuek mugitzen dituzten ur gaineko gorputzak (gorputz flotatzaileak); eta olatuek haien kontra egitetik etekina ateratzen dutenak (gainezkatze-sistemak edo talka-sistemak).

olatu-bihurgailuen konbertsio-etapak
Olatu-energia energia elektriko bilakatzeko, bihurgailuek darabiltzaten konbertsio-mekanismo edo konbertsio-sistemak —PTO (Power Take Off) ere deituak— hiru etapatan banatzen dira: konbertsio primarioa, konbertsio sekundarioa eta konbertsio tertziarioa. Horiez gain, konbertsio zuzena egiten duten bihurgailuak ere badaude, AWS (Archimides Wave Swing) adibidez. Irudian, konbertsio-etapa horiek guztiak azaltzen dira. Ikus daitekeenez, konbertsio primarioa olatuen mugimendua fluxu (airea edo ura, normalean) edo gorputz baten mugimendu bihurtzean datza, sistema-pneumatiko, hidrauliko edo mekanikoen bitartez. Konbertsio sekundarioak lehenengo etapan sorturiko lan-fluxuaren energia elektrizitate bihurtzea du helburu. Horretarako, turbina pneumatikoak (Wells turbina, Dennis-Auld turbina eta bulkada-turbina), turbina hidraulikoak (Kaplan, Francis eta Pelton turbinak) eta sorgailu elektrikoak erabiltzen dira. Etapa horretan, olatuen abiadura motelak bizkortzea lortzen da, eta sorgailu bati konektatzeko adinako abiadura lortzen da (≈1.500 rpm). Konbertsio tertziarioa aurreko etapan lortutako energia elektrikoa moldatzean datza, sare elektrikora konektatu ahal izateko. Horretarako, potentzia-elektronikaz lagundu beharra dago.
Bihurgailu-mota ugari badaude ere, teknologiari dagokionez oraindik ez dago bat besteen gainetik nabarmendu denik. Hala eta guztiz ere, bada joera bat, eta bihurgailu batzuen fabrikazioa edota garapena besteena baino hedatuagoa dago; xurgatzaile puntualak eta OWC dira. Dena den, oraindik ez dago olatu-bihurgailu komertzialik; gehienbat prototipoak eta instalazio pilotuak dira.
Mutrikun (Gipuzkoa), olatuetatik etekin energetikoa ateratzeko instalazio pilotua jarri zuten martxan 2011n. Merkaturatze-aurreko instalaziotzat jo daiteke; izan ere, lortzen den elektrizitate guztia zuzenean bideratzen da banaketa-sare orokorrera. Hala eta guztiz ere, helburu nagusia da horrelako instalazioen bideragarritasuna probatzea eta ezagutaraztea.
Mutrikuko instalazioa 2011ko uztailean konektatu zen sarera lehenengo aldiz. Portua babesteko beharrezkoa zen kai-muturraren eraikuntza aprobetxatuz, haren barnean olatu-energiaren planta pilotua eraiki zen. Zonalde horretan (Mutriku aurrean), energia-fluxu hauek izaten dira 30 m-ko sakoneran: neguan 18 kW/m, udan 4,4 kW/m eta tarteko sasoietan 8,8 kW/m. Beraz, kostaldean energia ustiatzeko egokitzat onetsi den batez besteko potentziala dago.

Mutrikuko OWC planta
Aukeratutako teknologia OWC izan da, hots, ur-zutabe oszilatzailea, Voith Siemens enpresak garatua. Sistemaren funtzionamenduaren oinarria sinplea da: olatu-mugimenduak aire-fluxu bihurtzean datza. Olatua heltzen denean, ura ganberan sartzen da, eta barruan dagoen airea konprimatzen du. Jarraian, airea goiko aldeko zulotik irteten da presio handiz, Venturi efektuari esker, eta aire-turbinari eragiten dio; aldi berean, turbinak sorgailua birarazten du, eta energia elektrikoa sortzen da. Olatua aldentzen edo ateratzen denean, ostera, goiko aldeko zulo beretik airea xurgatzen du, aireak turbinari eragiten dio eta berriro ere energia elektrikoa sortzen da.

ur-zutabe oszilatzailearen eskema
Argi utzi behar da aire-turbinak beti noranzko berean egiten duela bira, aire-fluxuaren noranzkoa edozein izanik ere. Horrela izango ez balitz, fluxuaren noranzkoaren arabera turbinari alde batera eta gero bestera eragingo lioke; ondorioz, batzuetan igorri egingo luke elektrizitatea sarera, eta besteetan, berriz, saretik hartuko luke. Beti noranzko berean aritzeko, autoarteztutako turbinak erabiltzen dira,. Aurretik aipaturiko aire-turbinak dira erabilienak: Wells turbina, Dennis-Auld turbina eta bulkada-turbina. Aspaldi, fluxuaren noranzkoa artezteko, hainbat balbularen bitartez lagundu beharra zegoen.
Mutrikuko planta 16 aire-zutabez osatuta dago; 18,5 kW-eko potentzia duten 16 Wells turbina eta 450 V-eko 16 sorgailu asinkrono ditu. Guztizko potentzia instalatua 296 kW-ekoa da. Olatuen energia ustiatzeko munduan eraiki den lehenengo multi-turbina planta da. Urtean 600.000 kWh ekoiztea aurreikusten da; hau da, 600 pertsonaren elektrizitate-premiak asetzeko adinako energia.

Mutrikun erabilitako Wells aire-turbina
Horrelako proiektuak direla eta, Espainia olatu-energiaren erreferente bilakatzen ari da mundu osoan. Aipatzekoak diren beste proiektu batzuk ondoko hauek dira:
BIMEP (Biscay Marine Energy Platform): itsas zabaleko olatu-bihurgailuen ikerkuntzarako, frogaketarako eta erakustaldirako prestaturiko azpiegitura. Lemoiz udalerriko (Bizkaia) Armintza auzoan kokatuko da, eta 20 MW-eko potentzia eta 42 km2-ko azalera izango ditu.
PLOCAN (Plataforma Oceánica de Canarias): Kanaria Handia uhartearen ekialdeko kostaldetik 3,5 km-ra kokatuko da (50-100 m-ko sakonera bitartean). Plataformaren helburua da olatuen energiarentzat, itsasoko haize-energiarentzat, itsas gradiente termikoko energiarentzat eta mareetako energiarentzat probetxugarri izango den frogaketa-zonaldea izatea.
Beste teknologia batzuk darabiltzaten hainbat proiekturen artean PSE-MAR (Proyecto Singular Estratégico de Energía Marina) dago, zeina Espainiako olatu-bihurgailuen teknologiaren garapenera zuzenduta egon den; hain zuzen ere, Hidroflot, Pipo Systems eta Oceantec bihurgailuen garapenera. Proiektua 2010ean amaitu zen.
Joan Andreu Larrañaga (EHU); Iraide López Ropero (EHU)